Eerste juridische hulp bij ernstige arbeidsongevallen
Acht lessen uit de zaak TOTAL/TEAM
Op 19 november 2013 stortte de wereld van Guido Dirix in. Hij kreeg een telefoontje dat zijn zoon German en diens collega en boezemvriend William waren omgekomen bij een arbeidsongeval op de site van olieraffinaderij Total aan de Scheldelaan in Antwerpen. Meer dan 10 jaar na de feiten werden werkgever Team Industrial Services en opdrachtgever Total door het Hof van Beroep in Antwerpen verantwoordelijk gesteld en veroordeeld voor onopzettelijke slagen en verwondingen met de dood tot gevolg. Dat zowel werkgever als opdrachtgever werden veroordeeld vormt een belangrijk precedent. Wij trokken acht lessen uit deze baanbrekende rechtszaak.
- Het uitgangspunt is dat elk ernstig arbeidsongeval vermeden moet worden
Iedereen moet op een veilige manier kunnen werken en arbeidsongevallen moeten zo veel mogelijk vermeden worden. Dat is het uitgangspunt van de Welzijnswetgeving.
Als er iets grondig fout loopt, zoals een ernstig of dodelijk arbeidsongeval, wijst dit bijna altijd op een probleem inzake welzijn op het werk. Het is namelijk de verantwoordelijkheid van de werkgever om ervoor te zorgen dat er voldoende preventie is zodat een ernstig arbeidsongeval niet kan plaatsvinden.
- Hoe gevaarlijker je werkomgeving, hoe meer aandacht er moet zijn voor preventie
Hoe meer risico’s aanwezig zijn op het werk, hoe meer aandacht voor preventie verwacht mag worden van de werkgever. De werkgever moet werkomstandigheden creëren die een ongeval voorkomen, zeker indien je in een risicovolle omgeving werkt.
Van Seveso bedrijven mag meer doorgedreven aandacht voor preventie worden verwacht dan van bijvoorbeeld een bakkerij.
- De veiligheid van externe werknemers is de verantwoordelijkheid van werkgever én opdrachtgever
Het vonnis is een belangrijk precedent. Rechtbanken vergeten meestal de verantwoordelijkheid van de externe opdrachtgever – in dit geval Total. Ze focussen zich enkel op de werkgever of onderaannemer zelf. De werkgever is namelijk steeds verantwoordelijk voor zijn werknemers, ook als ze op een ander bedrijf moeten gaan werken. Vaak wordt uit het oog verloren dat een opdrachtgever zoals Total een grote economische macht heeft, waardoor de onderaannemer minder gemakkelijk zijn veiligheidseisen zal stellen.
Het hof erkende in deze zaak dat de opdrachtgever de werknemer die hij in zijn bedrijf ontvangt verplicht moet informeren en begeleiden, zeker in een risicovolle omgeving. Dit is de verantwoordelijkheid van de werkgever én van de opdrachtgever: de werkgever moet begeleiding eisen, de opdrachtgever moet standaard deze begeleiding geven. De keuze om al dan niet begeleid te worden kan niet worden overlaten aan de werknemer.
Er moet een heldere én schriftelijke informatiedoorstroming zijn tussen werkgever, opdrachtgever en werknemer. De informatie over het uit te voeren werk moet door de werkgever aan de werknemer gegeven worden vooraleer men bij de opdrachtgever gaat werken.
- Zelfs bij vergissing van de werknemer blijven werkgever en opdrachtgever hoofdverantwoordelijken voor welzijn
Ook al maakt een werknemer zelf een fout of vergissing, betekent dit niet dat de werkgever of opdrachtgever zelf niet in fout zijn.
In deze zaak hadden de werknemers zich vergist en waren ze op een foute plaats beginnen werken. Toch kan dit ongeval niet in de schoenen van de werknemers geschoven worden.
Volgens de rechter konden de werknemers zich enkel vergissen omdat er onvoldoende veiligheidsgaranties in plaats gesteld waren door de werkgever en opdrachtgever. Als er genoeg veiligheidsprocedures geweest en gevolgd waren, zou er geen ruimte geweest zijn voor dergelijke menselijke vergissingen.
De werkgever en opdrachtgever staan in voor het respecteren van de welzijnswetgeving. Een kleine menselijke vergissing moet volgens de rechtbank minder hard doorwegen dan de fout van de werkgever en opdrachtgever, die de hoofdverantwoordelijken zijn voor het welzijn van de werknemers.
"Ik hoop dat deze rechtszaak een en ander in gang zet en er toe bijdraagt dat er zorgvuldiger wordt omgesprongen met de veiligheid van werknemers.”
Guido Dirix
- Als na je klacht geen PV wordt opgesteld of je zaak geseponeerd wordt, betekent dit niet dat je ongelijk hebt
Het feit dat na een klacht bij de FOD WASO geen PV opgesteld wordt en de zaak geseponeerd wordt, betekent niet dat je ongelijk hebt. Dit werd in het arrest bevestigd door het Hof.
Bij de beslissing om al dan niet te vervolging over te gaan spelen helaas heel wat elementen mee. Al te vaak wordt rekening gehouden met belangen van grote spelers of is het geen prioriteit voor het arbeidsauditoraat om in dit soort zaken te vervolgen.
- De immuniteit uit de Arbeidsongevallenwet geldt in sommige gevallen niet
In geval van een arbeidsongeval is de arbeidsongevallenwet van toepassing. Die voorziet een Arbeidsongevallenvergoeding, die in de meeste gevallen automatisch wordt toegekend door de arbeidsongevallenverzekeraar van de werkgever, zonder dat een juridische procedure gevolgd moet worden.
Diegenen die recht hebben op de Arbeidsongevallenvergoeding kunnen buiten die Arbeidsongevallenvergoeding geen andere schade meer eisen van de werkgever, ook al is hun schade door die vergoeding niet volledig vergoed.
Die beperking geldt enkel voor degenen die recht hebben op de Arbeidsongevallenvergoeding. De personen die geen recht hebben op deze vergoeding kunnen wel een procedure starten om schadevergoeding te vragen (bijvoorbeeld zoals in deze zaak geldt voor de ouders van het slachtoffer).
Deze regel geldt ook enkel ten aanzien van de werkgever, niet ten aanzien van de opdrachtgever. In deze zaak kon van Total bijvoorbeeld een integrale schadevergoeding geëist worden, zonder dat hier de beperkingen van de arbeidsongevallenwet van toepassing waren.
Ook in geval van een zwaarwichtige inbreuk op de welzijnsreglementering én indien er al sprake is van een schriftelijke ingebrekestelling door de inspectie, gelden de beperkingen niet.
- Het is belangrijk om je als slachtoffer te omringen
Bij juridische stappen is het belangrijk om zo vroeg mogelijk in het proces een advocaat te contacteren.
- Een juridische procedure starten is niet vanzelfsprekend maar een overwinning is mogelijk
Het is moeilijk om een rechtszaak als deze op te starten. Er zijn heel wat drempels. Je moet als gedupeerde, in dit geval de nabestaanden van een slachtoffer, de nodige bewijzen verzamelen bij de opdrachtgever, getuigen zien te vinden, de interne procedures bij de opdrachtgever kennen en aan die informatie geraken. Vanaf het begin werd Guido – om het zacht uit te drukken – niet aangemoedigd om een rechtszaak te starten. De bedrijven in kwestie wilden zo snel mogelijk overgaan tot de orde van de dag. Ze hadden snel een rapport klaar om te zeggen dat er technische fouten waren gemaakt door anderen, zoals een Italiaanse firma. Ook vanuit justitie (arbeidsauditoraat) was er weinig animo om Guido te steunen in zijn rechtszaak: van grote multinationals moet je niet proberen te winnen.
De overwinning in de zaak Total toont aan dat het mogelijk is om te winnen. Met een rechtszaak kan je de aandacht vestigen op een structurele problematiek van onveiligheid op het werk, zowel naar de werkgever als de opdrachtgever. In de zaak Total/Team benadrukte de rechter het belang van een effectieve straf, om een krachtig maatschappelijk signaal te geven en de werkgever te laten inzien dat zijn handelen ontoelaatbaar is. Aan de slachtoffers werd een schadevergoeding toegekend.
Bovendien is deze uitspraak een zeer belangrijk precedent voor andere zaken rond welzijn op het werk, zoals de ingestorte school in de Antwerpse Smolderenstraat en de mensenhandelcase bij Borealis.
