Snellere vergunningen ten koste van leefmilieu en grondrechten

Beeld je in: een projectontwikkelaar wil in je woonwijk een toren van zestien verdiepingen neerpoten, terwijl de verkeersveiligheid nu al te wensen overlaat en de buurt overbelast is. Of de overheid wil het natuurgebied in jouw regio gebruiken als stortplaats voor grond van een grote werf, waardoor hectaren aan waardevolle natuur verloren dreigen te gaan. Of een multinational krijgt onvoldoende strenge milieuvoorwaarden opgelegd, met risico’s voor de volksgezondheid tot gevolg. Dit zijn maar enkele van de talloze voorbeelden die we de afgelopen jaren in ons kantoor zagen passeren.

Als buurtbewoner of bezorgde burger kan je hiertegen in verweer gaan. De Vlaamse overheid wil echter de regels verstrengen en het voor burgers moeilijker maken om vergunningen aan te vechten. Het is haar een doorn in het oog dat projecten vertraagd kunnen worden doordat burgers naar de rechtbank stappen. Maar klopt de perceptie dat burgers te snel juridische procedures opstarten? Hoe wil men deze procedures minder toegankelijk maken? En wat betekent dit voor ons klimaat en leefmilieu?

Geen probleem? Of geen zin in tegenspraak?

De cijfers spreken voor zich: het beeld van burgers die voor elke kleinigheid naar de rechtbank trekken, is een mythe. Jaarlijks worden er ongeveer 90.000 omgevingsvergunningen aangevraagd. Tegen slechts zo’n 5% van de beslissingen wordt bezwaar ingediend, waarvan één op de drie succesvol is. En amper een half procent komt uiteindelijk bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen terecht. Daarvan wordt meer dan 60% vernietigd. Het lage aantal beroepen, gecombineerd met het hoge slaagpercentage, toont aan dat de drempel om beroep aan te tekenen nu al hoog is, en dat er meestal niet lichtzinnig in beroep wordt gegaan.

Voor de Commissie vormt dit hoge slaagpercentage echter een probleem: zulke vernietigingen zouden “lange doorlooptijden en hoge vergunningsrisico’s” met zich meebrengen, die “zwaar wegen op de financiële levensvatbaarheid van grote projecten”. De voorgestelde oplossing? Een pakket van 32 aanbevelingen die vooral in één richting wijzen: verstrenging van de toegang tot bezwaar en beroep, en grondwetswijzigingen om juridische controle te beperken.

Toegang tot procedures bemoeilijken en de grondwet wijzigen

Het advies maakt het voor burgers en organisaties die hun leefomgeving, gezondheid en natuur willen beschermen, aanzienlijk moeilijker. Zo wil men bijvoorbeeld invoeren dat de rechtbank alleen middelen mag behandelen waarbij de indiener aantoonbaar én persoonlijk nadeel ondervindt. Terwijl het vaak niet gaat om persoonlijk nadeel, maar om het beschermen van het algemeen belang. Daartegenover mag het socio-economische belang van vergunningsaanvragers wel in aanmerking genomen worden.

Daarnaast zouden adviezen van omgevingsambtenaren en adviesinstanties terzijde geschoven kunnen worden, terwijl rapporten van studiebureaus een bijzondere bewijswaarde krijgen… zelfs als die betaald zijn door de vergunningaanvrager.

Daarbovenop wil men de toegang tot beroepsprocedures beperken, en zouden enkel degenen die eerder bezwaar indienden nog in beroep kunnen gaan.

De werkelijke aard van de voorstellen wordt pas duidelijk wanneer het over de grondwet gaat. De Commissie vraagt een herziening van artikel 23 van de Grondwet. Dat artikel verankert het recht op een gezond leefmilieu en het standstill-beginsel, wat inhoudt dat de kwaliteit van het leefmilieu niet aanzienlijk mag achteruitgaan. In tijden van klimaatopwarming, waarin vervuiling de volksgezondheid aantast en meer en meer diersoorten met uitsterven bedreigd zijn, wordt dit grondrecht beschouwd als een lastige hinderpaal die niet langer “in de weg” mag staan van belangrijke projecten.

Ons leefmilieu en onze grondrechten in gevaar

Het rapport van de Gemengde Commissie is geschreven op maat van de vergunningsaanvragers en projectontwikkelaars en niet ter bescherming van burgers, omwonenden en ons leefmilieu. Als de aanbevelingen in wetgeving worden omgezet, komt ons al zwaar aangetaste en versnipperde leefmilieu ernstig in gevaar. Daarbovenop vormt de voorgestelde aantasting van de grondwet een bedreiging voor fundamentele rechten die na jarenlange strijd zijn verankerd. De Vlaamse regering wil tegen het einde van dit jaar een concreet wetsontwerp indienen. Waakzaamheid is dus geboden: het is aan ons om te waken over het recht op een gezond leefmilieu en toegang tot rechtspraak — voor onszelf én voor toekomstige generaties.