80 jaar overwinning op het fascisme in Europa

Op 8 mei 2025 vierden we de 80ste verjaardag van de overwinning op het fascisme in Europa. In Antwerpen organiseerde de 8 mei-coalitie een avond met inhoud en schwung: Dit alles werd gepresenteerd door de legendarische Don Vitalski.

PLN-advocaat Mieke Van Laer sprak er over hoe onze rechten afgebroken worden onder invloed van extreem-rechts. Onderaan vind je haar krachtige toespraak terug.

De afbraak van rechten in een democratische rechtstaat onder invloed van extreem-rechts

Goedenavond allemaal,

Ik was 9 jaar op Zwarte Zondag en toen ik meeliep in de grote antiracismebetoging die daarop volgde. Die gebeurtenissen hebben een diepe indruk op mij nagelaten en hebben er mee voor gezorgd dat ik als advocaat bij een kantoor werk dat zich inzet voor mensenrechten.

Mijn jongste kind is vorige maand 9 jaar geworden. Zij groeit op onder de internationale dreiging van oorlog. Zij wordt boos als ze op het nieuws ziet hoe kinderen van haar leeftijd in Gaza gebombardeerd en uitgehongerd worden, en grote mensen die de macht hebben om er iets aan doen ervoor kiezen om dat niet te doen. Zij leeft in een tijd waarin onze democratie niet meer vanzelfsprekend is, waar in Amerika een oranje man die niet normaal kan praten verkozen is als president. Een tijd waarin - dichter bij huis - het cordon sanitaire in de feiten verbroken is en extreemrechts in verschillende gemeentes in het bestuur zit.

Het racistische 70-puntenplan van Filip Dewinter kwam destijds voor veel mensen als grotesk over. Maar een studie van Knack toonde 10 jaar geleden al aan dat 40% van de punten volledig of deels gerealiseerd waren, zonder dat zijn partij ooit in de regering heeft gezeten. Tijdens de vorige legislatuur besloot de Vlaamse regering van N-VA, Open VLD en CD&V om de samenwerking met Unia te stoppen, en nu zal de federale regering de werkingsmiddelen met 25% verminderen. De opdoeking van het gelijkekansencentrum was punt 1 van dat 70-puntenplan.

De partijen die zichzelf in het politieke centrum plaatsen zeggen dat ze de kiezers van het Vlaams Belang willen terugwinnen, maar eigenlijk is het omgekeerde gebeurd. Er worden maatregelen genomen die de superrijken ten goede komen, maar de rest van de bevolking hard treffen, of het nu over pensioenen, lonen of woningen gaat, en zo drijven ze de mensen in de armen van extreemrechts. Het beleid is ook meer en meer naar rechts opgeschoven, in die mate dat racisme een maatschappelijk aanvaarde denkwijze is geworden en de overheid zelf er de hand niet voor omdraait om maatregelen te nemen die ingaan tegen de mensenrechten.

Ik heb het dan niet alleen over flagrante voorbeelden zoals dat van burgemeester De Crem, die onder het mom van de strijd tegen huisjesmelkerij ervoor zorgt dat mensen met een buitenlandse naam 9x zo lang moeten wachten op een inschrijving in zijn gemeente, of de burgemeester van Grimbergen die het in het gemeentelijke informatieblad normaal noemt dat een eigenaar weigert te verhuren of verkopen aan vreemdelingen, “omdat je toch moet denken aan de buren”.

Het gaat ook over de federale regering die weigert om haar internationale verplichtingen ten opzichte van mensen op de vlucht na te komen, en hierbij de meer dan 10.000 veroordelingen door Belgische en Europese rechtbanken naast zich neerlegt alsof het vodjes papier zijn. Allemaal van zogezegd activistische rechters.

Hoorden jullie premier De Wever, die in Terzake zei dat wij net als Viktor Orban het aanhoudingsbevel van het Internationaal Strafhof ook zouden negeren, als genocidair premier Netanyahu in België zou verschijnen?

Onze rechtstaat lijdt hieronder ernstige schade. Als de overheid zich niet meer neerlegt bij de beslissing van een rechtbank, waarom zouden de burgers dat dan wel nog doen?

Diezelfde federale regering wil opnieuw proberen een betogingsverbod in te voeren, geflankeerd door maatregelen als gezichtsherkenning om de veroordeelden in de massa te vinden. Het mag duidelijk zijn dat de Arizonacoalitie geen kritiek of weerwoord verdraagt, niet van de rechterlijke macht en ook niet van de bevolking.

En ik heb het over de Vlaamse regering, die decreet na decreet onze basisrechten steeds meer voorwaardelijk maakt, telkens met als bedoeling de zwakkeren en nieuwkomers in onze samenleving uit te sluiten.

Verschillende van die decreten werden vernietigd door het Grondwettelijk Hof, maar dat houdt de regering niet tegen om verder te gaan op de ingeslagen weg. Na Jambon I zal ook Diependaele I een beleid van A- en B-burgers voeren. Via voorwaarden wat betreft verblijfsduur en taalkennis maakt men het nieuwkomers moeilijk om toegang te krijgen tot essentiële behoeften zoals een sociale woning, kinderopvang of het groeipakket. Dit kan als symbool weer tellen: sociale rechten behouden we voor aan “onze mensen”.

We zijn hier in Antwerpen, misschien wel de proeftuin van die nieuwe politieke cultuur te noemen. Als advocaten worden wij regelmatig geconfronteerd met het lokale OCMW, dat bruut  en zelfs onmenselijk optreedt tegen nieuwkomers die zich in een vreselijk moeilijke situatie bevinden. Pas na verschillende procedures past men dan toch de wet toe, en eigenlijk hoopt men dat de mensen of hun advocaten het ergens onderweg gewoon opgeven.

Het is in ’t Stad verboden om te manifesteren zonder toestemming van de burgemeester, volgens artikel 102 van de Politiecodex. De afgelopen 10 jaar werden er voor een overtreding van dat artikel 849 GAS-boetes opgelegd, heel vaak na een vreedzame betoging. De helft van die boetes werd aangevochten. In 50% van de gevallen werd de boete vervolgens ingetrokken. Als dat niet gebeurde en de betrokkene ging in beroep bij de politierechter, dan kreeg die in 2 op de 3 gevallen gelijk. Maar hey, proberen gaat mee, denkt het stadsbestuur, het zijn extra inkomsten, en als we zo mensen kunnen afschrikken om hier te komen betogen, is dat mooi meegenomen.

In heel België staan middenveldorganisaties verder zwaar onder druk: wie kritisch durft te zijn voor het beleid wordt afgedreigd en kan zijn subsidies verliezen. In Denderleeuw werd recent de samenwerking met SAAMO stopgezet, terwijl die organisatie in moeilijke omstandigheden fantastisch werk leverde. Dit gebeurde onder druk van de Vlaams Belang-oppositie, die zei dat SAAMO zich te veel bezighield met halal-barbecues enzo. Maar het was wel een coalitie van centrumpartijen die de beslissing nam.

Extreemrechts ziet zo de rode loper voor zich uitgerold worden. Als zij aan de macht komen, zullen maatregelen die vroeger geen kans gemaakt zouden hebben nu vlot kunnen passeren. In Ninove worden vandaag al “te linkse” boeken uit de bibliotheek gehaald door de Vlaams Belang-schepen van cultuur.

Maar we gaan ons niet laten doen. Daarom zijn bijeenkomsten zoals die van vanavond ook zo belangrijk. Ze brengen mensen samen uit alle hoeken, van extravagante artiesten tot langdradige juristen. Wij kunnen een tegenstem geven: tegen extreemrechts en tegen een beleid van centrumpartijen dat de punten van extreemrechts overneemt.

Samen zijn we er al in geslaagd om antisociale en antidemocratische maatregelen tegen te houden.

De vakbonden, het middenveld en mensenrechtenorganisaties hebben tezamen het betogingsverbod tegengehouden door er met tienduizenden mensen tegen op straat te komen. Toen de Vlaamse regering eerder al A- en B-burgers wou creëren door de regels in de Vlaamse sociale bescherming aan te passen, trokken we met een coalitie van organisaties naar het Grondwettelijk Hof, en we wonnen. En vorige week nog vernietigde het Grondwettelijk Hof ook de nieuwe Vlaamse regels in de kinderopvang omdat ze discriminerend waren.

 Het lijken misschien kleine punten, maar daar start het, door elkaar te vinden en door samen te werken doen we ervaring op, en leren we hoe we extreemrechts kunnen bekampen, en hoe we kunnen opkomen voor mensenrechten, en voor een democratische samenleving waarin niemand wordt achtergelaten.